در پروسه ساخت و ساز و تخریب سازه‌ها، همواره نیاز به روش‌های کارآمد، ایمن و مقرون به صرفه برای از بین بردن بتن و سنگ وجود داشته است. یکی از این روش‌های جدید و پرکاربرد، استفاده از ماده شیمیایی کتراک است. کتراک که اغلب به عنوان دینامیت بی‌صدا نیز شناخته می‌شود، یک ماده غیر منفجره پودری شکل است که با ترکیب با آب، واکنش شیمیایی نشان داده و با ایجاد نیروی انبساطی بسیار قوی، باعث ترک خوردن و تخریب بتن، سنگ و ساروج می‌گردد. این روش تخریب، به دلیل مزایای متعدد خود نسبت به روش‌های دیگر مانند استفاده از مواد منفجره، کمپرسور و واترجت به تدریج جایگاه ویژه‌ای در پروژه‌های عمرانی، معدنی و حتی تخریب‌های کنترل شده در محیط‌های شهری پیدا کرده است. در این مقاله همراه ما باشید تا بیشتر شما را با روش تخریب بتن با کتراک، مراحل انجام کار، مزایا و مواد تشکیل دهنده آن آشنا کنیم.
کتراک چیست؟
کتراک که گاهی اوقات به آن دینامیت بی‌صدا یا سیمان تخریب کننده نیز گفته می‌شود، یک ماده شیمیایی غیرمنفجره به شکل پودر است. این ماده با ترکیب شدن با آب، یک ملات خمیری شکل ایجاد می‌کند که پس از ریخته شدن در سوراخ‌های حفر شده در بتن، سنگ یا ساروج، با ایجاد نیروی انبساطی بسیار قوی (تا ۱۸۰۰۰ PSI) باعث ایجاد ترک و در نهایت تخریب ساختار مورد نظر می‌شود. همچنین باید گفت این ماده پودری، خاکستری رنگ بوده و شبیه به سیمان عرضه می‌شود.
مواد تشکیل دهنده کتراک چیست؟
ترکیبات اصلی کتراک شامل مواد معدنی مختلفی است که با نسبت‌های مشخصی با یکدیگر مخلوط می‌شوند تا خواص انبساطی مورد نظر را ایجاد کنند. اگرچه فرمول دقیق کتراک ممکن است بسته به تولید کننده و نوع خاص آن کمی متفاوت باشد، اما مواد تشکیل دهنده اصلی آن به طور کلی شامل اکسید کلسیم و سیمان پرتلند می‌شود.
اکسید کلسیم یک ترکیب شیمیایی با فرمول CaO است که به عنوان آهک زنده یا آهک سوخته نیز شناخته می شود، ترکیب شیمیایی اصلی و فعال در کتراک است. این ماده یک ترکیب معدنی سفید رنگ، قلیایی و جامد کریستالی در دمای اتاق است. سیمان پرتلند نیز یک ماده چسباننده هیدرولیکی است که از آسیاب کردن کلینکر سیمان (حاصل از پخت مواد خام آهکی و رسی در دمای بالا) با مقدار کمی گچ به دست می‌آید. سیمان پرتلند انواع مختلفی دارد و به طور گسترده در صنعت ساختمان برای تولید بتن و ملات استفاده می‌شود. سیمان می‌تواند به تنظیم سرعت واکنش اکسید کلسیم با آب کمک کند و زمان کارایی ملات کتراک را کنترل نماید. همچنین افزودن این نوع سیمان می‌تواند قوام ملات کتراک را بهبود بخشیده و ریختن آن در داخل سوراخ‌ها را آسان‌تر کند.
مزایای استفاده از کتراک در مقایسه با روش‌های دیگر
همان طور که اشاره کردیم تخریب بتن با کتراک، مزایای قابل توجهی نسبت به سایر روش‌های مکانیکی دارد که آن را به یک گزینه جذاب در بسیاری از پروژه‌ها تبدیل کرده است. یکی از برجسته‌ترین مزایای کتراک، ایمنی بالای آن در مقایسه با مواد منفجره است. کتراک هیچگونه انفجار، پرتاب سنگ، موج انفجار، دود یا گرد و غبار تولید نمی‌کند. این امر خطرات ناشی از تخریب را به حداقل رسانده و امکان استفاده از آن را در مناطق حساس و پرتردد فراهم می‌کند.
عدم تولید صدا و لرزش، کتراک را به یک انتخاب ایده‌آل برای پروژه‌های تخریب در مناطق مسکونی، بیمارستان‌ها، مدارس و سایر محیط‌های حساس به صدا و ارتعاش تبدیل کرده است. همچنین، این ویژگی از آسیب رساندن به سازه‌های مجاور نیز جلوگیری می‌کند. علاوه بر این استفاده از کتراک نسبتاً آسان است و نیاز به تخصص و آموزش‌های خاص مربوط به مواد منفجره ندارد. کارگران پس از یک آموزش اولیه می‌توانند به راحتی از این ماده استفاده کنند. در بسیاری از موارد، هزینه تخریب با کتراک در مقایسه با روش‌های دیگر، به ویژه در پروژه‌هایی که ملاحظات ایمنی و زیست محیطی اهمیت دارند، می‌تواند مقرون به صرفه‌تر باشد. عدم نیاز به مجوزهای خاص مواد منفجره و کاهش هزینه‌های مربوط به ایمنی و توقف کار نیز از جمله عوامل موثر در کاهش هزینه‌ها هستند
مراحل تخریب بتن با کتراک به صورت گام به گام
انجام این نوع از تخریب نیاز به تخصص و مهارت دارد ولی شما نیز با آموزش حرفه ای می‌توانید از این روش استفاده کنید. به همین منظور در این قسمت از مقاله قصد داریم مراحل تخریب بتن با کتراک را به صورت گام به گام برای شما توضیح دهیم. رعایت نکات دقیق و مرحله به مرحله مهم است.
- در سطح بتنی که قصد تخریب آن را دارید، سوراخ‌هایی با قطر و عمق مناسب ایجاد کنید. عمق و فاصله بین سوراخ‌ها بستگی به ضخامت و مقاومت بتن دارد. معمولاً فاصله بین سوراخ‌ها بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر و عمق آن‌ها حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد ضخامت بتن در نظر گرفته می‌شود.
- پودر کتراک را با نسبت مناسب آب (معمولاً ۳ به ۱) در یک ظرف پلاستیکی مخلوط کنید تا یک ملات یکدست و بدون حباب هوا به دست آید. دمای آب مورد استفاده باید بین ۱۵ تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد باشد.
- ملات آماده شده کتراک را بلافاصله با استفاده از قیف داخل سوراخ‌های حفر شده بریزید تا کاملاً پر شوند.
- پس از پر کردن سوراخ‌ها، باید منتظر بمانید تا واکنش شیمیایی کتراک انجام شده و بتن تخریب شود. این زمان بسته به نوع کتراک، دمای محیط و سختی بتن می‌تواند از چند ساعت تا ۲۴ ساعت طول بکشد. برای افزایش فشار و تسریع تخریب، می‌توانید پس از ریختن کتراک، روی سوراخ‌ها را با گوه‌های چوبی یا پلاستیکی بپوشانید.
نکات ایمنی در زمان استفاده از کتراک
کار با کتراک نیازمند رعایت دقیق نکات ایمنی برای جلوگیری از هرگونه حادثه و آسیب احتمالی است. استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب، مهم‌ترین اقدام برای تضمین ایمنی در هنگام تخریب بتن با کتراک است. تماس مستقیم کتراک با پوست و چشم می‌تواند منجر به تحریکات شدید، سوختگی‌های شیمیایی و آسیب‌های جدی شود. استنشاق ذرات و گازهای متصاعد شده در هنگام اختلاط نیز می‌تواند برای سیستم تنفسی مضر باشد. به همین دلیل در حین استفاده از این ماده شیمیایی رعایت نکات زیر ضروری است.
- عینک ایمنی انتخاب کنید که کاملاً دور چشم را بپوشاند و در برابر پاشش مواد شیمیایی، ذرات و حباب‌های احتمالی مقاوم باشد. استفاده از محافظ صورت در کنار عینک ایمنی، به ویژه در هنگام اختلاط کتراک، توصیه می‌شود.
- از دستکش‌های مقاوم در برابر مواد شیمیایی استفاده کنید.
- در هنگام کار با پودر کتراک و مخلوط کردن آن با آب، از ماسک تنفسی مناسب استفاده کنید تا از استنشاق ذرات معلق و گازهای احتمالی جلوگیری شود.
توصیه می‌کنیم این ماده شیمیایی را در سنگ‌هایی با ساختار پرشکاف مورد استفاده قرار ندهید تا از بروز هر گونه خطر احتمالی جلوگیری کنید. این مایع به راحتی در شکاف‌های ریز بتن یا سنگ نفوذ کرده و باعث ایجاد شکستگی‌های نامنظم می‌شود. به همین خاطر، توصیه می‌شود کتراک را در شرایطی به کار ببرید که سنگ‌ها فاقد درز یا شکاف باشند.
نتیجه گیری
در پایان، در این مقاله به بررسی یکی از کارآمدترین مواد تخریب بتن و سنگ پرداخته و مراحل استفاده، مزایا و نکات ایمنی مربوط به کار با کتراک را برای شما شرح دادیم. در ضمن استفاده از این محصول به سادگی انجام می‌شود و احتیاج به دانش خاصی ندارد. اما اگر برای نخستین بار می‌خواهید تخریب بتن با کتراک را انجام دهید، مشاوره با یک متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا از آن به بهترین نحو استفاده نمایید.